به گفته کارشناسان، با وجود اینکه بسیاری از این مسمومیت‌ها توسط کادر پزشکی- درمانی کنترل شده و به مرگ منتهی نمی‌شود اما خسارت‌های جبران‌ناپذیری به اقتصاد، سلامت و بهداشت جسمی و روانی جامعه و خانواده‌ها وارد می‌آورد. طبق آمار اعلام شده از بیمارستان لقمان حکیم به‌عنوان تنها بیمارستان دارای بخش مسمومیت‌ها در تهران، تعداد افراد بزرگسال دچار مسمومیت مراجعه‌کننده به این بیمارستان حدود 30 هزار مورد در سال است که از این تعداد حدود 12 هزار نفر بستری می‌شوند و به‌طور متوسط 500 نفر از آنان نیز در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌شوند؛ علاوه بر آن‌که 120 مورد -یعنی حدود یک درصد از این افراد- جان خود را از دست می‌دهند.
همچنین براساس گزارش سازمان پزشکی قانونی، سال گذشته ۳۲۲نفر بر اثر مسمومیت دارویی و ۷۴۹نفر نیز بر اثر سموم فوت کردند که در ۹ماهه امسال این آمار به‌ترتیب ۳۸۳مورد و ۶۰۲مورد است. همچنین در سال گذشته حدود 3 هزار و 650 نفر کودک به‌علت مسمومیت در بیمارستان لقمان حکیم تهران بستری شدند و متأسفانه 40 تن از این کودکان جان خود را بر اثر این مسمومیت‌ها از دست دادند.
داروها در صدرند
اما صرف‌نظر از مسمومیت‌های تعمدی که افراد ظاهرا به قصد خود‌کشی به آن دچار می‌شوند، به عقیده کارشناسان، مهم‌ترین عامل مسمومیت، داروها به‌خصوص داروهای آرام‌بخش است. دکتر ناصر جلالی، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس سابق بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان لقمان با اشاره به اینکه مسمومیت‌های اتفاقی دارویی بیشتر در 2 طیف کودکان و سالخوردگان دیده می‌شود، به همشهری می‌گوید: متأسفانه اغلب والدین از عوارض این داروها آگاه نیستند و آن را در دسترس کودکان قرار می‌دهند.
وی با بیان اینکه سالمندان نیز مسلما مثل افراد عادی آشنایی کامل به داروی مصرفی ندارند و ممکن است حتی به خاطر وجود بیماری آلزایمر یک دارو را طی روز چندین بار مصرف کنند، ادامه می‌دهد: بیشترین مسمومیت‌ها در قرص‌ها مربوط به آرام‌بخش‌هایی از قبیل اگزازپام، آلپرازولام و دیازپام و ضد‌افسردگی‌هایی از قبیل نوروتریپتیلین هستند. دکتر جلالی در توضیح عوارض این داروها خاطرنشان می‌کند: داروهای آرام‌بخش خواب‌آلودگی شدید، افت فشار خون و کاهش ضربان قلب را به همراه دارند. همچنین داروهای ضد‌افسردگی بیمار را دچار علائم بی‌قراری، تحریک‌پذیری، تشنج و نابهنجاری در ضربان قلب می‌کنند که البته اینها عوارض موقتی است که در بهترین حالت ممکن است رخ دهد.
شمشیر‌های دولبه
در حالی‌که در مورد مصرف انواع قرص‌های در دسترس خانواده‌ها و مسمومیت‌های ناشی از آنها هشدارهای مداوم داده می‌شود، به عقیده کارشناسان مواد‌مخدر نیز ازجمله مسموم‌کننده‌هایی هستند که شاید بتوان آنها را شمشیر‌های دولبه خواند.
دکتر شاهین شادنیا، رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان با بیان اینکه ما در علم پزشکی یک لبه این شمشیر را به‌عنوان مرفین و کدئین- که در واقع همان ترکیبات تریاک هستند- به کار می‌بریم، به همشهری می‌گوید: لبه دیگر این شمشیر که تیزتر هم هست، این است که خود فرد اقدام به استفاده از این مواد کند و این لبه تیز علاوه بر اینکه خانواده و جامعه را نابود می‌کند، فرد را دچار مسمومیت‌های شدیدی می‌کند که در بسیاری از موارد غیرقابل جبران هستند. وی در توضیح نحوه مسموم شدن با این مواد می‌گوید: اغلب افراد به خاطر اثرات جسمانی و سرخوشی اقدام به استفاده از این مواد می‌کنند ولی بعد از مدتی با بالا رفتن نیاز بدن دوز این داروها نیز افزایش می‌یابد تا جایی که ماده مورد نظر دیگر کفاف نیاز جسمانی فرد را نداده و او را به سمت مواد دیگری سوق می‌دهد. وی ادامه می‌دهد: همین امر اکسیژن‌رسانی بافت‌های حیاتی بدن را دچار مشکل می‌کند و عوارض پایدار عصبی به همراه دارد که در نهایت منجر به مرگ فرد می‌شود.
فصول سال هم مقصرند!
با این حال اگرچه به گفته کارشناسان مسمومیت‌های دارویی و بعد از آن مسمومیت ناشی از استفاده از مواد‌مخدر در راس مسمومیت‌های اتفاقی هستند اما هر کدام از مسمومیت‌ها را می‌توان مربوط به فصلی خاص دانست. دکتر شادنیا در این باره می‌گوید: واضح است که با شروع فصل زمستان مسمومیت با گاز مونواکسید کربن بیشتر آمار کشته‌شدگان را به‌خود اختصاص می‌دهد به‌طوری که پس از موج سرمای اخیر تنها در تهران 150 نفر تلفات ناشی از گاز گرفتگی گزارش شد؛ اما در تابستان نیز به‌علت افزایش میزان مسافرت‌ها مسمومیت ناشی از گزیدگی حیوانات مختلف افزایش می‌یابد و عده‌ای از افراد نیز در بیرون از منزل و در فصل سم‌پاشی در معرض مسمومیت ناشی از سم‌پاشی گیاهان مختلف قرار می‌گیرند. به عقیده وی نکته مهم دیگر این است که الان نزدیک عید است و همین خانه‌تکانی‌های مربوط به عید باید اعلام خطری باشد نسبت به اینکه چقدر خانواده‌ها از خواص مسموم‌کنندگی مواد پاک‌کننده و شوینده بی‌خبرند.
رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان با بیان اینکه هنوز هم در خیلی از خانه‌ها افراد مواد سفید‌کننده را بدون استفاده از وسایل حفاظتی به کار می‌برند، می‌افزاید: همین امر باعث می‌شود که از این سفید‌کننده‌ها بخار ساطع شود. این بخارات سبب تحریک مخاط بینی، حلق، مجاری تنفسی و... می‌شوند و اگر غلظت آنها زیاد باشد، مسلما ریه را تخریب می‌کند که خود عوارضی مثل سرفه‌های شدید سیانوز و تنگی نفس شدید و آبریزش بینی را به همراه دارد. اما به گفته دکتر شادنیا در خیلی از موارد هم افراد این مواد سفید‌کننده را برای شست‌وشوی حمام و دستشویی با اسید یا جوهر نمک مخلوط می‌کنند که همین امر باعث آزاد شدن گاز کلر می‌شود و تخریب مجاری تنفسی را در پی دارد.
دکتر شادنیا هشدار می‌دهد: پس در استفاده از این مواد باید از وسایل حفاظتی استفاده کنیم، دریچه‌ها را باز نگه‌داریم و به‌خصوص در مواجه کودکان با این مواد کاملا مراقب باشیم که حاوی لیبل و دور از دسترس کودکان باشند چون ما مراجعان زیادی را از جمله کودکان داشتیم که این محلول‌ها را نوشیده بودند و قسمت‌های فوقانی دستگاه گوارش‌شان سوخته بود. وی با ابراز تأسف از اینکه خانواده‌ها در بسیاری از موارد و در هنگام بروز اینگونه مسمومیت‌ها به‌دلیل بی‌اطلاعی فرد را مجبور به استفراغ کرده‌اند یا به او آبلیمو خورانده‌اند، خاطرنشان می‌کند: در حالی‌که مهم‌ترین اقدام در این زمان این است که هیچ کاری با فرد مسموم نکنیم و فقط به اورژانس اطلاع دهیم چون اینها مسمومیت‌هایی است که با اقدامات اولیه فرد مسموم بهبود پیدا می‌کند اما در موارد محدودی به‌خصوص در افرادی با زمینه بیماری‌های قبلی، ممکن است این مسمومیت‌ها منجر به مرگ شوند.
